– Kiếm lợi do giá trị gia tăng.
– Yếu tố thanh khoản thuận tiện.
– Một kênh đầu tư đa dạng.
– Một môi trường đầu tư an toàn và được bảo vệ.
– Một phương tiện sinh lãi.
Hiện nay ở ta đang có một suy nghĩ khá phổ biến đó là mua cổ phiếu có nghĩa là thủ đắc một loại tài sản, để được làm chủ một công ty hay một ngân hàng chẳng hạn. Thứ đến là để được hưởng cổ tức. Suy nghĩ bình dị và có tính truyền thống này có thể sẽ thay đổi khi có thị trường chứng khoán.
Trong hoạt động của Thị Trường Chứng Khoán (TTCK), người mua các chứng khoán vốn (equity securities) cũng được xem là các cổ đông (shareholder hay stockholder) và cũng được gọi là những nhà đầu tư (investor). Nhưng thực chất về hoạt động mua bán ở thị trường thứ cấp (trading market) cho ta thấy một sự thật: họ chỉ là một “kẻ qua đường” rất hờ hững với cái “quyền làm chủ” công ty như quan niệm ở ta xưa nay. Người ta mua bán cái quyền này có khi nội trong ngày hoặc thậm chí trong vòng một giờ.
Thật ra, quần chúng đầu tư, nói cho đầy đủ, họ là những người “mua bán” chứng khoán chứ không thuần là mua cổ phần của công ty, kể cả mua trong một đợt phát hành sơ cấp. Và họ là những khách hàng của Công Ty Giao Dịch Chứng Khoán hay các Nhà Môi Giới Chứng Khoán. Họ thường không có khái niệm trực tiếp đầu tư lâu dài vào công cuộc làm ăn của một công ty (corporation) cụ thể nào. Chuyện đó thuộc về những người tạo lập doanh nghiệp (founder of a business), các thành viên nắm quyền kiểm soát doanh nghiệp (control person nắm 10% vốn trở lên) hoặc áp đảo (major stockholder) … Những người chủ thực sự này – và những ai càng muốn chứng tỏ làm chủ (take-over) – đều được luật lệ TTCK “chăm sóc đặc biệt” và chỉ được ra sân “có điều kiện”.
Người mua chứng khoán, nhất là chứng khoán vốn của các công ty tăng trưởng (growth company) có khi không màng đến cổ tức (dividend). Hầu hết các công ty đều giữ lợi nhuận lại để tái đầu tư . Do đó mà có khi các công ty có tiềm năng vượt trội “không thèm” chia cổ tức mà cổ phiếu của họ vẫn luôn ở chiều lên (bull). Thông thường cổ tức cổ phần thường (common stock) có tỷ lệ nhỏ hơn lãi suất thị trường.
Vậy thì rõ là cổ tức chưa phải là mong đợi của người mua loại chứng khoán này. Tuy nhiên đây chỉ là đặc tính nổi bật chứ không phải là đặc tính của toàn cảnh, vì các công ty tiện ích có thể trả cổ tức cao hơn. Danh mục hàng hoá (securities) trong TTCK vô cùng phong phú và có khả năng thỏa mãn khẩu vị cho từng “gu” khác nhau – Từ chắc cú tương tự như gởi tiết kiệm đến nóng mặt như chơi bài cào !.
Nhưng cái gì thực sự thuyết phục những “khách hàng đầu tư” nghiêm túc “mạo hiểm” vào cuộc chơi lớn này?
- Kiếm Lợi Do Giá Trị Cổ Phiếu Tăng : Người ta gọi đây là lợi tăng vốn (capital gain). Đây là phần được (gain) hoặc mất (loss) lớn nhất trong lợi nhuận do đầu tư mang lại (return on investment). Nếu có một quyết định đúng, khi chứng khoán tăng thì người đầu tư sẽ có “gain” và lúc khác khi giá sụt giảm, không hẳn ông ta bị “loss” mà vẫn có thể “gain” như thường. Đó là khi ông ta đi vay chứng khoán để bán trong lúc giá cao rồi mua trả lại khi giá giảm. Để làm được việc này nhà đầu tư phải giỏi. Họ phải bám sát thông tin, doanh nghiệp, tiên đoán đúng các cơn trào, khuynh hướng,… với sự giúp đỡ của các chuyên gia trong công nghệ chứng khoán. Một cuộc chơi đầy trí tuệ.
Quá trình tạo ra các quyết định đầu tư mặc nhiên hình thành một công cụ khác giúp kiểm tra và hiệu chỉnh các doanh nghiệp trong nền kinh tế một cách nhạy cảm và hầu như không có thiên vị.
- Một Phương Tiện Thanh Khoản Cho Hoạt Động Đầu Tư : Thị trường mua bán chứng khoán hóa giải âu lo cơ bản của người đầu tư do sợ bị chôn vốn một chỗ. Người cầm chứng khoán – kể cả chứng khoán vốn và nợ (debt securities) – gần như là đang có tiền mặt, do được mua bán thuận tiện và dễ dàng. Không có TTCK – cụ thể là thị trường thứ cấp – có thể nói chẳng ai dám mua cổ phiếu công ty và do đó mà khả năng huy động vốn cho các công ty cổ phần đại chúng thật khó mà thực hiện. Một thuộc tính nổi bật trong thị trường thứ cấp là sự biến động liên tục, do hầu như ai mua cũng đồng thời nghĩ đến bán. Chứng khoán vì thế được chu chuyển liên tục, và giá cả chỉ ổn định trong vòng 2 phút – theo Luật Chứng Khoán của Hoa Kỳ.
Thêm vào đó, để đảm bảo thị trường không bị chựng lại do các chênh lệch về cung cầu – điều này cũng có nghĩa là đảm bảo thanh khoản – các nhà làm giá (market maker) sẽ can thiệp đúng lúc bằng cách cân đối mua bán riêng bằng tài khoản của họ.
- Một Đầu Mối Đầu Tư Đa Dạng:
Nói đến TTCK, có nhiều người chỉ mới nghĩ đến cổ phiếu và trái phiếu,… Thật ra hàng hóa trong thị trường này vô cùng phong phú và đa dạng. Có thể liên tưởng sự phong phú đó cũng giống như bất cứ loại thị trường vật chất nào khác. Hiểu thoáng ra nó cũng có “sản phẩm”, “dịch vụ”, “công nghệ” và có khi cả “phó sản”, ví dụ mua bán theo chiều, mua bán các chứng chỉ, đòn bẩy tín dụng, chứng khoán của các quỹ,… Đồng thời nó được xếp loại theo “nồng độ”. Từ rủi ro cao lợi nhiều đến nhẹ nhàng cho ai thích ăn chắc mặc bền. Thành phần nào cũng tham gia được và có tiền – hoặc có tài sản – là cứ chọn, có ngay, không cần đợi đến “đợt” nào cả. Nó thuận lợi hơn đầu tư chân phương vào công ty cổ phần ở chỗ người đầu tư có thể kiếm lợi cả khi cổ phiếu công ty lên lẫn khả năng nó rớt giá!
Do đó trong TTCK mà chỉ có giá lên hoặc bình bình ổn định thì chớ vội mừng. Nó có thể là một nguy cơ tiềm tàng hoặc có chuyện bất bình thường,… và chắc chắn sẽ kém hấp dẫn. Dĩ nhiên điều này không nằm ở các giới hạn có thể gây gãy đổ (crash) hoặc các động tác giả mà ta sẽ có dịp tìm hiểu trong một bài khác.
- Một Môi Trường Đầu Tư An Toàn Và Được Bảo Vệ: Người đầu tư vào thị trường chứng khoán còn có thể tính toán để giảm rủi ro xuống thấp nhất nhờ đa dạng danh mục đầu tư (portfolio) của mình và thiết lập trước các lệnh mua bán có tính ngăn ngừa (stop order).
Các công ty cổ phần muốn phát hành ra đại chúng đều phải qua một sự gạn lọc theo các quy chuẩn về luật, sự kiểm tra của các định chế chuyên ngành, các nhà bảo lãnh bao tiêu (underwriter) và cuối cùng là tùy vào sự biểu hiện có thuận tình hay không của quần chúng. Các công ty do vậy mà khó đưa được “hàng dỏm” ra thị trường. Bản thân thị trường chứng khoán được vận hành trong các hệ thống hiện đại, chuẩn mực với một trật tự vô cùng nghiêm khắc. Việc mua bán được thực hiện theo các kỹ thuật nghiệp vụ được chuẩn hóa cao, khách hàng không bao giờ có thể tự ý làm được mà phải nhờ đến sự trợ giúp của các nhà môi giới (Broker). Tất cả các “hàng hóa” chứng khoán đều được xếp hạng phẩm chất, có định chuẩn và được thông tin rõ ràng để dễ chọn.
Với một hành lang luật lệ kiểm tra chi tiết đến mức các thời hiệu được chế định bằng “giây” và tiền xu dán một con tem để gửi thư cũng được định rõ thuộc về trách nhiệm của ai… nó có một sức thuyết phục về niềm tin đối với người đầu tư. Ai muốn bước vào “sảnh đường” này đều phải “rửa tội” trước để được sống thanh thản với lời nguyện “disclosure” (công khai) và câu kinh cầu bình an “Just and equitable practices” (tạm dịch: Tri hành ngay thẳng và công bình). Vâng, không ai làm việc trong thị trường chứng khoán mà không nằm lòng nguyên tắc đó. Thế nên, việc rao bán cổ phần ra công chúng mà không hề công bố (dù chỉ là) bảng tổng kết tài sản của bản thân doanh nghiệp đó là điều không thể được sau khi có TTCK.
- Và cuối cùng, chứng khoán là Một Phương Tiện Sinh Lãi, bao gồm cổ tức. Cho rằng “cuối cùng” là do ý nghĩa chân phương, truyền thồng và có tính cách thụ động, đương nhiên của nó. Chính do đặc tính như vậy mà nó chiếm tỉ trọng rất thấp trong cơ cấu lợi tức do đầu tư mang lại (ROI). Xin mở ngoặc để nói một điều mà có lẽ còn ít người biết: cả trái phiếu người ta cũng có “gain” so với mệnh giá trong mua bán khi lãi suất thị trường (interest rates) thay đổi, chứ không chỉ có lãi (yield) thôi đâu!
Loại bỏ các khuyết tật và nhược điểm thuộc về bản chất phù hợp mà bất cứ công cụ nào, dù tuyệt hảo đến đâu, cũng có thể bộc lộ so với chủ quan mong đợi của con người, các nhà kinh tế cho rằng cho tới hiện nay, thị trường chứng khoán là công cụ cao cấp và hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề vốn cho cơ chế thị trường. Nó khuyến khích tiết kiệm, đánh thức mọi nguồn tiền đang ngủ, làm tăng nhịp độ luân chuyển tiền tệ và hiệu quả sử dụng tài chánh của mọi đối tượng.
Thị trường chứng khoán là cánh cửa thu hút đầu tư mạnh nhất, với lượng người tham gia đông đảo và đa dạng nhất. Đó là sân chơi của mọi người mà khi vào chơi quý khách nhớ luôn luôn cần một người dẫn đường phục vụ: các Brokers.
Huy Nam
Chuyên viên nghiên cứu CK và TTCK.