M&A (merger and acquisition) là hoạt động tài chánh và đầu tư lành mạnh thì tại sao lại bị dị ứng? Là bởi, ở Việt Nam hoạt động này được hiểu nghiêng theo nghĩa thâu tóm. Nghe thâu tóm đã thấy lo, nhiều người còn sợ hơn khi liên hệ M&A với thôn tính. Tâm lý phòng thủ do vậy nảy sinh.
Thật vậy, thông tin từ các diễn đàn về đề tài này gần đây cho thấy có tới 57% lãnh đạo doanh nghiệp tỏ ra lo ngại với M&A, trong khi bên lạc quan hưởng ứng chỉ có 23%. Nếu bản chất của M&A (dù ở bất cứ hình thức nào) đều nhắm đến mục đích tốt hơn thì việc lo sợ chiếm đa số ở đây rất cần được giải mã. Cũng chính vì vậy mà tại diễn đàn M&A năm 2012 tôi đã tham luận quan điểm “trong khi chúng ta lo bị thâu tóm thì không ít doanh nghiệp đang cầu được thâu tóm lại không dễ được”. Thực tế ấy cho tới nay vẫn còn là thời sự trước các bế tắc dai dẳng về tài chánh, thị trường và tiền đồ phát triển của rất nhiều doanh nghiệp.
Ngoài cách hiểu, sự thiếu thông tin, các đồn đại mặt trái tiêu cực cũng đã làm cho người ta lo ngại M&A. M&A lại không chỉ có thâu tóm. Gọi M&A là thâu tóm hay thôn tính dễ khơi gợi suy diễn “kền kền”. Nhưng dù sao biểu hiện dị ứng với hoạt động thâu tóm cũng chỉ là phản ứng cảm tính. Bởi hoạt động thâu tóm trong M&A chủ yếu là tích cực. Đây là con đường ngắn để bổ sung nguồn lực, tăng quy mô, thúc đẩy phát triển doanh nghiệp. Nó có tác dụng đánh thức giới quản trị điều hành về sự tháo vát, cảnh báo họ không chủ quan, tự mãn, xao lãng tinh thần doanh nghiệp dẫn đến đối lập quyền lợi với cổ đông, Hoạt động thâu tóm hầu hết là thân thiện, tất cả có mục đích là thiện, kể cả thâu tóm đối đầu (hostile). Như vậy, thâu tóm đâu có gì để dị ứng. Việc ta không thoải mái với M&A nếu có từ cách gọi tôi sẽ đề nghị hóa giải ở cuối bài này.
Mặt khác, cho dù thâu tóm được ví von như việc “cá lớn nuốt cá bé”, trường hợp ngược lại “cá bé nuốt cá lớn” (RTO) không phải đã hiếm và là kỹ thuật rất đáng tham khảo. Thâu tóm cũng không đơn giản chỉ là các giao dịch mua bán mươi, mươi lăm phần trăm cổ phần một doanh nghiệp, mà đúng nghĩa phải là sở hữu chi phối. Nếu vậy, có thể nói rất nhiều giao dịch mua bán cổ phần có quy mô sở hữu tầm tầm (phát hành riêng lẻ hay sang nhượng chiến lược) đã được thống kê và thông tin thời gian qua chưa hẳn là các thương vụ M&A đích thực.
Với M&A trong nước, khoảng mười năm trở lại đây hoạt động này tại Việt Nam đã khá sôi động. Các thương vụ M&A đích thực được đánh giá thành công điển hình như Hùng Vương mua Agifish, Việt Thắng… Masan mua VinaCafé Biên Hòa, Vĩnh Hảo, Proconco… Kinh Đô mua Vinabico… và hằng trăm thương vụ đình đám khác như của Viettel, Vingroup, Hoàn Mỹ… Cũng có cả các trường hợp Công ty Việt Nam mua của nước ngoài như VinaMilk mua Miraka, TH-Milk-Food mua Tate & Lyle, Thành Thành Công mua Bourbon, Thiên Minh mua Victoria Hotels & Resorts, Viettel mua Teleco, Thaco mua Soosung… Ngược lại, nhiều thương hiệu nội địa vang bóng một thời cũng đã thuộc về tay doanh nghiệp nước ngoài như P/S, Viso…
Điều nên biết, dù câu chuyện M&A có vẻ đang nóng lên, kết quả nhìn chung trên thế giới chưa phải đã ngọt ngào. Theo Parkwood Advisors LLC, có tới 70% thương vụ M&A không tạo được giá trị cộng sinh như mục tiêu mong đợi, 58% không đem lại giá trị gia tăng cho cổ đông, và chỉ có 23% đạt chỉ số nội hoàn IRR như tính toán. Tham khảo thực tế tại Việt Nam gần đây các tỷ lệ thành bại kia cũng tương tự. Do đâu? Do môi trường, mức độ hiêu biết hội nhập, sự hạn chế về cách nhìn nhận đúng đắn đối với hoạt động M&A, do lỗi từ việc đặt mục tiêu, hoạch định thương vụ, sự tiên lượng, xử lý tình huống và khả năng dung nạp hậu M&A.
M&A sẽ khó cho trái ngọt nếu chỉ là các toan tính vội vàng, thời thượng, để phục vụ cái khó nhất thời trong điều kiện chưa sẵn sàng, thiếu thông tin, thiếu hiểu biết thấu đáo… Tâm lý cảnh giác, nhìn M&A theo lăng kính hẹp qua lo ngại ‘thâu tóm’ hay ‘thôn tính’ (buyout hay LBO) có thể tạo ra những dị ứng không đáng có, che lấp các hoạt động M&A thông qua sáp nhập, thủ đắc chi phối và hợp nhất, với các phương thức đa dạng và kỹ thuật phức tạp.
Để M&A không bị mang tiếng “kền kền”, thay vì có cách gọi thường tình là thâu tóm hay thôn tính, theo tôi, ta nên hiểu và gọi M&A thoáng hơn là hoạt động sáp nhập và mua DN. Nhưng tốt nhất việc ta dùng nguyên ngữ M&A để gọi trực tiếp cho hoạt động đã quá phổ biến trên thế giới này sẽ tốt hơn. Điều này sẽ có tác dụng khuyến khích sự tham gia đa dạng, vốn là việc đang rất cần cho hoạt động doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là về các phép giải cho bài toán vốn, tài chánh, đầu tư, tái cấu trúc…
