Quyết định đưa lãi suất đô-la Mỹ về zero của NHNN đã được nhiều chuyên gia cho là vội vàng, ít tác dụng và phi kinh tế nên không có lợi. Tuy nhiên, không ít bình luận lại cho rằng đây là điều tốt, hợp lý và nên làm nhằm ngăn chặn việc găm giữ ngoại tệ, đô-la hóa… Và như để củng cố cho lý lẽ thuận chiều, vấn đề lãi suất đồng đô-la tại Mỹ cũng đã được đề cập. Có thể nói thêm điều gì về câu chuyện này?
Trước tiên, có thể nói đồng đô-la Mỹ ở ta khác đồng đô-la Mỹ tại Mỹ. Tại Việt Nam, đồng tiền ‘cứng’ này là một phương tiện trú ẩn rủi ro, đồng thời đang có giá trên dưới 5%. Do vậy, việc NHNN kéo giá đó (lãi suất) xuống gần zero để khuyến dụ người có đô-la từ bỏ loại tài sản này là không thuyết phục. Đây lại là một quyết định được lồng ghép trong bối cảnh tiền tệ còn nặng các can thiệp hành chánh, nên việc ta kỳ vọng người có tiền sẽ hành xử theo hướng thị trường là điều không chắc chắn. Do đã được cơ cấu trong rỗ tài sản cất giữ, người có đô-la sẽ không dễ chuyển gởi tiết kiệm tiền đồng, đầu tư chứng khoán hay đi mua nhà. Điều này nếu có thì khả năng sẽ diễn ra bên ngoài Việt Nam nhiều hơn (!)
Thứ đến, việc ta đem lãi suất tiệm cận zero ở Mỹ ra so với chuyện ở mình e sẽ khập khiễng. Bởi lãi suất ấy ở Mỹ là công cụ định hướng do Fed, đúng hơn là do FOMC, cầm cân nẩy mực trong việc điều tiết thị trường tiền tệ của họ cho đích đến lạm phát mục tiêu (inflation targeting). Việc này còn lâu ta mới làm được, do thiếu vắng định chế “ngân hàng trung ương”. Nếu mức trần “Fed Funds Target Rate” (lãi suất định hướng của Fed) hiện nay ở Mỹ là 0,25%, thì đừng quên nó đã leo lên gần 12% vào trước ngưỡng 1985. Cũng cần lưu ý, dù lãi suất này đang rất thấp, các loại lãi suất thị trường tại Mỹ hiện cao hơn nhiều. Ví dụ, lãi suất CD (certificate of deposit, được FDIC bảo hiểm) vào 1-10-2015 là từ 1,30% đến 2,5% tùy mệnh giá và kỳ hạn; lãi suất cơ bản (prime rate) cùng ngày là 3,25%… Nếu có điều kiện tham khảo thêm lãi suất USD giao dịch tại các thị trường ngoài nước Mỹ (eurodollar) sẽ rất hữu ích.
Nếu cho rằng ta đưa lãi suất đô-la Mỹ về 0 là nhằm ngăn chặn việc găm giữ đô-la và giảm đô-la hóa thì chắc sẽ khó đạt. Do, như đã nói, đô-la là một cấu phần trong danh mục tài sản nắm giữ của người có tiền dư của để. Đây lại là giới chọn lọc có nhiều trải nghiệm thực tế, nên họ sẽ cân nhắc hơn thiệt và không mạo hiểm thay đổi trạng thái tài sản trước các tình thế bất định. Gọi găm giữ nghe có vẻ phê phán, thật ra việc nắm giữ (sở hữu) đô-la trong dân đâu có gì là không đàng hoàng. Đây là nguồn nội lực ví như mạch nước ngầm, sẵn sàng bổ sung nguồn dự trữ không mấy lớn của NHNN. Nếu ta ngăn chặn (hay có ý ngăn chặn) việc nắm giữ nguồn lực trong dân này bằng biện pháp hành chánh (hay phi kinh tế) thì liệu mạch nước ngầm ấy có co cụm hay thất thoát?… Quy định lãi suất về zero lại không phải là cách để giảm đô-la hóa trong nền kinh tế. Giảm đô-la hóa sẽ cần đến các biện pháp hành chánh, các quy định về luật lệ kinh doanh trong giao dịch và thanh toán.
Về mặt ý tưởng, việc đưa lãi suất USD về zero có thể đạt mục đích trước mắt và trong ngắn hạn. Được nhắc tới nhiều là tỷ giá có thể ổn định theo cam kết. Nhưng áp lực bất ổn tỷ giá vẫn còn đó, và về lâu dài điều này khó tránh các hệ quả không mong đợi: (1) Quy mô chu chuyển nguồn đô-la nội tại sẽ giảm và có thể thất thoát; (2) Lượng kiều hối có thể ảnh hưởng mạnh; (3) Dòng “outflow” sẽ thoát ra nhanh chứ không ‘nán lại’ như trước; (4) Các ngân hàng nhỏ sẽ khó thu hút khách gởi ngoại tệ; (5) Tâm lý lo ngại “default risk” sẽ tạo lợi thế cho các ngân hàng uy tín gốc nước ngoài; và (6) Nếu sự o ép này bị phản ứng tiêu cực, tình trạng mất cân đối kỹ thuật có thể xảy ra, sẽ tạo áp lực lên tỷ giá…
Thiết nghĩ, việc sở hữu đô-la đã là một quyền không thể phủ nhận. Bên cạnh đó, không kể doanh nghiệp, chỉ riêng nhu cầu ngoại tệ của chính phủ thôi cũng đã rất cao. Chính phủ lại không có hay không đủ ngoại tệ để chi nhiều việc lớn nên phải đi vay nước ngoài. Vậy, nếu không có rào cản nào về việc chính phủ đi vay ngoại tệ của dân (cả về mặt luật lẫn lệ và đạo đức), đồng thời giả sử vay trong dân sẽ rẻ hơn vay nước ngoài, thì một công cụ tài chánh chuyên dùng – đây có thể là một hình thức “repo” đặc biệt – được lập ra để huy động nguồn lực này trong dân liệu có sẽ tốt hơn, có khả thi hơn các quyết định phi kinh tế, lại được ủng hộ và bảo toàn được ‘mạch nước ngầm’ (?)
Đây không hơn một khảo hướng thị trường mà nếu làm tốt thì vấn đề có thể được hóa giải ngay trong điều kiện đồng VN chưa đủ cứng, còn neo vào đô-la Mỹ, và tình trạng dự trữ ngoại tệ còn ăn đong.
