Sẽ hiện thực với bước đi hợp cách
https://thesaigontimes.vn/trung-tam-tai-chinh-khong-the-hinh-thanh-theo-ke-hoach-va-tien-do/
Hơn 20 năm trước, từ khi dự án đô thị Thủ Thiêm chuẩn bị triển khai và thị trường chứng khoán ruc rịch khởi động, Trung tâm Tài chánh đã được ‘lên kế hoạch’. Gần đây vấn đề lại được hâm nóng tại nhiều diễn đàn. Chẳng lạ, vì đây là bước đệm thiết yếu cho kinh tế Việt Nam có điều kiện phát triển tăng tốc.
Tuy nhiên, câu hỏi thường được đặt ra là chừng nào và điều gì sẽ giúp cho một trung tâm như vậy trở nên hiện thực và có sức cạnh tranh thu hút các nhà giàu thế giới?
Trước tiên, có thể nói Sài Gòn TPHCM đã là một Trung tâm Tài chánh (Financial Center/FC). Cho dù sự nhìn nhận này có là nội bộ thì đây vẫn là một thực tế. Bởi TPHCM có đóng góp xấp xỉ 28% ngân sách quốc gia (1.600 tỉ /ngày), nơi tập trung các tổ chức kinh tế tài chánh lớn trong và ngoài nước phục vụ cho cả nền kinh tế, với nguồn nhân lực chọn lọc và đông nhất nước. Có điều, xét về thông lệ và tầm hạn, TP HCM chưa được xem là một FC thực thụ theo cách hiểu và tiêu chí định danh của giới tài chánh quốc tế. Có thể xem nó còn ở vị trí ‘cận biên’ (frontier) như thị trường chứng khoán Việt Nam vậy.
Một FC thực thụ sẽ cần nhiều yếu tố cấu thành… Đó là địa danh đầy sức sống, có sức hút ‘châu về’, hình thành một cộng đồng chọn lọc gồm các thực thể kinh tế tài chánh lớn quốc tế quần tụ và cộng sinh (cluster theory). Trong đó lãnh vực tài chánh, cụ thể là thị trường vốn, có vai trò dẫn dắt. Một hệ thống ngân hàng hiệu quả và thị trường chứng khoán trưởng thành do đó là các nguồn lực tiên phong. Nhìn ra các FC thế giới, lịch sử hình thành và quá trình phát triển của họ không đâu lại thiếu các định chế huyết mạch này. Đây là các nguồn lực có sức kích hoạt, khơi gợi, thu hút, chắp cánh hằng loạt hoạt động kinh tế tài chánh khác phát triển, dễ thấy nhất là hoạt động sản xuất kinh doanh.
Bên cạnh hoạt động sản xuất kinh doanh, các lãnh vực cộng sinh đa dạng và thiết yếu cho yêu cầu đồng bộ của một FC thực thụ luôn được bổ sung để có hấp lực cộng hưởng thuyết phục. Ý nghĩa bổ sung đến từ các quỹ đầu tư, hoạt động quản lý quỹ, bảo hiểm, quản trị rủi ro, quản lý tài sản, tư vấn /kiểm toán, đánh giá tín nhiệm (credit rating), mua bán nợ thu (loans/receivable assets factoring), mua bán doanh nghiệp (M&A), và không loại trừ đó là các ‘cánh tay’ tài chánh phức tạp (như SPV, Conduit-OFCs). Yêu cầu đồng bộ sẽ cần đến thị trường tiền tệ (money market), thị trường ngoại tệ (currency market), thị trường hợp đồng hàng hoá (commodities), phái sinh… Bối cảnh như vậy tự nó khắc hoạ hình ảnh hội tụ (hub) của một trung tâm và giải thích lý do tại sao doanh nhân doanh nghiệp, các nhà đầu tư năng lui tới và chọn đó làm nơi lạc nghiệp. Hiệu lực lan toả đồng thời còn giúp nhiều lãnh vực kinh tế hữu hình khác góp mặt và hưởng lợi, đặc biệt là về xây dựng, bất động sản, thương mại dịch vụ và du lịch.
Các FC thường có thế mạnh riêng: Nữu Ước và Luân Đôn là ảnh hưởng toàn cầu; Franfurt là thủ phủ tài chánh Châu Âu; Singapore và Hồng Kông là cửa ngõ Á-Âu; Zurich Thuỵ Sĩ là đất hứa ngân hàng; Chicago thủ đô hợp đồng hàng hoá, phái sinh… Đó cũng là những nơi có hành lang pháp lý, luật lệ, chính sách thuế, dịch vụ công, nguồn nhân lực, các yếu tố về hạ tầng, tiện ích đáp ứng và ổn định. Hầu như tất cả đều có hải cảng và phi cảng trung chuyển. Các FC thế giới còn cạnh tranh thu hút qua các dịch vụ đặc thù như quản trị rủi ro, quản lý tài sản và tư vấn cấp cao (asset/wealth management).
Về mục đích, vai trò khởi thuỷ của FC là để giúp một quốc gia hay lãnh thổ phát triển hưng thịnh. Theo cách hiểu chân phương này thì FC có địa bàn ‘cắm dùi’, có ‘nhiệm vụ chính trị’ cụ thể bám theo lãnh thổ. Tuy nhiên, cho dù mục đích có thể không khác nhiều, theo thời gian và nhất là quá trình hình thành các thể chế kinh tế chính trị liên lập, khái niệm hạn hẹp về ‘không gian hành chánh’ dần dần không còn đủ sức diễn đạt hoạt động thực tế của một FC thời đại. Là bởi tầm hoạt dộng, việc thủ đắc nguồn lực, cơ hội làm ăn, sở hữu tài sản… không còn bó hẹp theo địa giới quốc gia.
Khả năng tạo ra sự hưng thịnh cho một nước từ lâu đã rộng hơn lãnh thổ. Yêu cầu phát triển rộng mở của các FC do vậy đã mặc định cách hiểu và gọi theo quy mô: là FC nội địa (domestic/DFC), khu vực (regional/supranational/RFC), toàn cầu (Global/GFC/IFC). Đặc biệt hơn là loại ‘phi địa dư’, tạm gọi là hải ngoại (offshore/OFC). OFC ra đời từ xu thế toàn cầu, được các RFC sử dụng các kỹ thuật tài chánh phức tạp để tận dụng lợi thế tại nơi có luật lệ ưu đãi, nơi có cơ chế thuế ‘zero’ hoặc thấp (tax-haven), như Bermuda, BVI, Malta,v.v… Về tầm cỡ, theo IMF, FC thực thụ là loại hoạt động rộng hơn tầm nội địa (DFC), và có ba dạng được xếp từ cao đến thấp: Quốc tế /IFC, Vùng /RFC và Hải ngoại /OFC.
Trở lại Việt Nam… Như đã đề cập, theo nhìn nhận của thế giới tài chánh, một FC luôn cần yếu tố mở tương hợp với hoạt động và danh xưng của nó. Ý này muốn nói, đã là FC (thực thụ và hiệu quả) thì không nên có tư duy theo ‘ước lệ nội địa’, cần tránh đặt ra các “nhiệm vụ chính trị” cứng, chủ quan. FC không thể hình thành theo ‘kế hoạch’ và ‘tiến độ’ như xây một đô thị hay khu kinh tế, không thể giao cho đô thị mục tiêu làm ‘chủ đầu tư’. Có thể hình dung đây như việc nuôi ong, nuôi yến, bởi các nguồn lực tìm đến FC rất tinh với yếu tố mềm và nhạy với nơi xây tổ. Do vậy, nếu ‘xạ hương’ ở đó không đủ hấp lực thì sẽ khó thu hút, khó thành công.
Một FC thành công là nơi tạo được cơ hội thành công cho khách trước. Nói khác đi, hãy cho họ thấy lợi trước thì mình mới có lợi sau. Việc hình thành một FC có hồn cho Việt Nam là chuyện đại sự quốc gia, nên cần được hoạch định và chuẩn bị ở tầm quốc gia, và yêu cầu chuyển mình sẽ cần đặt ra sớm.
Đó là gì? Trước tiên, hệ thống ngân hàng phải an toàn và lành mạnh, cần vượt qua giai đoạn sắp xếp, chấm dứt tình trạng ‘chạy gạo’ để củng cố quy mô, để phục vụ sân sau… TTCK ít nhất phải vượt ngưỡng cận biên, có hành lang pháp lý và thông lệ hành xử tương thích. Thị trường cần được nâng tầm về hàng hoá, cả lượng và chất, bằng cách đẩy mạnh cổ phần hoá, nội soi cắt bỏ các vùng mờ, giảm loại ‘DN cổ phần nhà nước’, khuyến khích giao dịch và cải thiện thanh khoản. Bên cạnh các cách làm kém tương thích cần khắc phục (*) TTCK còn thiếu các sản phẩm bổ sung, các ‘đồ chơi’ tiện ích có tính công cụ. Tuy đã có phái sinh nhưng sản phẩm đơn điệu, chỉ tốt cho đánh cược, chưa phát huy yếu tố ‘dẫn xuất’ (derivative) nên chưa là công cụ trợ lực cho việc tăng mua bán tài sản cơ sở. Thêm vào đó, ta cũng chưa có thị trường tiền tệ đủ lớn để lãi suất có chỗ dựa vận động, giúp giao dịch trái phiếu hấp dẫn và hoạt động mua bán nợ thu phát triển. Lãi suất mà diễn biến bất thường thì dòng tiền đầu tư sẽ thất thường.
Đồng nội tệ yếu và chưa thủ đúng vai ‘chủ nhà’ là hạn chế khác. Đây là vấn đề lớn và chỉ có thể hoá giải khi tiền Đồng nhận được cơ chế mua bán hợp lý, có điều kiện ‘cứng’ lên để đi ra. Chưa hết, việc ‘hạn chế giao dịch tài khoản vốn’ còn làm cho hoạt động FC kém hấp dẫn. Cần biết, cho dù Thượng Hải được GFCI xếp hạng cao, Trung Quốc cất cánh chủ yếu là nhờ RFC Hồng Kông. Tại sao? Vấn đề là mức độ thu hút quốc tế trong giao dịch tài chánh vốn… Với Việt Nam, Sài Gòn từng được thế giới nhìn nhận là vùng đất hứa, nếu được đánh thức đúng mực tôi tin cửa ngõ này sẽ giúp nước nhà cất cánh.
Tóm lại, nếu được nhận diện đầy đủ, có khảo hướng tường tận, chuẩn bị tốt với bước đi hợp cách, thiết nghĩ đường đến trung tâm tài chánh sẽ không còn xa. Lúc đó, thương hiệu Sài Gòn Hòn Ngọc Viễn Đông vang bóng một thời nên được tận dụng và tiếp thị theo cách cởi mở là ‘Saigon Financial Center’.
Huy Nam, CV Kinh tế TC và CK – Thành viên HĐ Chỉ số TTCKVN – Giảng viên PACE – Trọng tài viên TT Quốc tế VN – Thành viên HĐ cố vấn Báo Đầu tư – Chuyên gia Nhóm KTSG.
(Viết theo yêu cầu của của Sở Giao dịch Chứng khóan HOSE trong giai đoạn TPHCM nghiên cứu Trung tâmTài chính, 2020)
(*) https://tinnhanhchungkhoan.vn/chung-khoan/sua-luat-can-bat-dau-tu-khai-niem-280476.html
